Utracona cześć Jakuba Dymka i znaki zapytania

Po publikacji tekstu „Papierowi feminiści” padły serwery Codziennika Feministycznego, a sensacyjna informacja, że dziennikarze Krytyki Politycznej i Gazety Wyborczej zostali oskarżeni o molestowanie, a nawet gwałt, obiegła większość mediów. Zrekapitulujmy jednak główne fakty, na wypadek gdyby nie wszyscy śledzili rozwój wydarzeń.

Podczas gdy Michał Wybieralski pokrętnie, ale jednak, przeprosił za swoje czyny i poddał się procedurom wyjaśniającym w Agorze, Jakub Dymek, wobec którego padł poważniejszy zarzut gwałtu, postanowił aktywnie bronić swojego dobrego imienia. Robi to zarówno werbalnie: na swoim facebookowym profilu i w wywiadzie udzielonym portalowi Onet.pl, jak też czynnie: wysyłając do redakcji Codziennika Feministycznego pismo grożące procesem o zniesławienie. W rezultacie redakcja usunęła z tekstu fragment o gwałcie w oczekiwaniu na wynik działań prokuratury, która z urzędu wszczęła śledztwo w tej sprawie.

Wprawdzie Jakub Dymek został jak na razie jedynie zawieszony w swojej redakcji, ale skarży się, że został przedwcześnie osądzony i że odebrano mu prawo do obrony. I znaczna część opinii publicznej przyznaje mu rację. Solidaryzują się z nim modelowi seksiści, dla których gwałt na pijanej dziewczynie, która sama zaprosiła chłopaka do swojego mieszkania, z definicji nie może być gwałtem i którzy ochoczo podążają za twierdzeniami Dymka, że mamy tu do czynienia wyłącznie z zemstą odrzuconej byłej partnerki. Tym bardziej, że w swoich wypowiedziach sugeruje on, że jest ona nie do końca zrównoważona psychicznie.

Ale oprócz tego typu komentarzy krytyka ferowania ocen przed wyrokiem sądu, lub co najmniej dystans wobec postawionych oskarżeń, wyrażane są także przez osoby identyfikujące się z feminizmem i potępiające przemoc wobec kobiet. W odpowiedzi na te głosy Codziennik Feministyczny zamieścił list otwarty z wyrazami solidarności z autorkami tekstu „Papierowi feminiści”, pod którym stale zbierane są podpisy. Zgadzam się z meritum tego listu, chociaż nie do końca przekonuje mnie sposób, w jaki uzasadniono tam konieczność publicznego wsparcia kobiet, które odważyły się publicznie odpowiedzieć o doznanych krzywdach. Ten tekst jest próbą zarysowania sieci znaków zapytania, jaka oplata tę sprawę, jak też wyciągnięcia paru wniosków z dostępnych publicznie faktów.

Nie wiem, jakie są możliwości wykazania, że doszło do gwałtu w sytuacji, która miała miejsce trzy lata temu i w której sprawca był znany ofierze. Być może nigdy nie będziemy mieć w pełni rozstrzygających dowodów, czy stosunek seksualny, do którego wtedy doszło, był wymuszony czy, jak twierdzi Jakub Dymek, odbył się za obopólną zgodą. Czy zatem nie powinniśmy powstrzymać się od wyciągania jakichkolwiek wniosków w tej sprawie, jeśli istnieje ryzyko, że w ten sposób skrzywdzimy kogoś oskarżonego o czyny, których nie popełnił? Przecież takie oskarżenie rujnuje karierę i niszczy życie zdolnego, młodego człowieka! – piszą obrońcy Jakuba Dymka wskazując na zasadę domniemania niewinności.

Jednak w tej sytuacji niezajęcie stanowiska nie jest neutralnością, ale opowiedzeniem się po jednej ze stron i również może prowadzić do ogromnej krzywdy, która jakoś umyka uwadze obrońców dziennikarza. Jeśli bowiem oskarżenia postawione w tekście „Papierowi feminiści” są prawdziwe, to zignorowanie ich przez środowisko lewicowe w połączeniu z seksistowską nagonką znacznej części opinii publicznej stanowi dodatkową traumę dla osób już i tak niezwykle boleśnie doświadczonych. Dlaczego łatwo wczuć się w potencjalną krzywdę Jakuba Dymka, a tak niewiele osób stara się wyobrazić sobie, jak to jest być zgwałconą czy molestowaną przez przekonanego o swojej bezkarności „feministę”, a następnie spotkać się z nieufnością, gdy w końcu odważymy się o tym mówić? Jak to jest, gdy ktoś, kto nas potwornie skrzywdził, publicznie wyciąga nasze prawdziwe lub zmyślone traumy, przyczepia nam gębę mściwej furiatki i dzieli się w wywiadach swoim poczuciem rzekomej krzywdy?

Musimy się nad tym zastanowić, bo bardzo możliwe, że to właśnie dzieje się na naszych oczach, gdy my jakże racjonalnie dywagujemy o zasadzie domniemania niewinności. Owszem, jest ona fundamentem porządku prawnego, jednak wiemy, że jej konsekwencją często jest to, że ewidentne zbrodnie pozostają nieukarane. Dlatego bez względu na to, czy sąd znajdzie dowody wystarczająco niezbite, by skazać Jakuba Dymka, musimy zastanowić się, na ile prawdopodobne wydają się nam wysunięte przeciwko niemu oskarżenia i jak w tym kontekście wyważyć dylemat potencjalnej krzywdy, którą nasza reakcja może wyrządzić jednej lub drugiej stronie. Przyjrzyjmy się zatem bliżej faktom, jakie są publicznie dostępne.

Po pierwsze trzeba jasno powiedzieć, że kariera Dymka tak czy siak jest, a przynajmniej powinna być, już zakończona. Niezależnie od wyroku sądu. Bo chociaż stanowczo zaprzecza on oskarżeniom o gwałt, przyznał się do pozostałych zarzutów dotyczących molestowania. Moim zdaniem są one wystarczające, aby żadna redakcja, w której prawa kobiet są jakkolwiek respektowane, nie chciała z nim już więcej współpracować. Owszem, człowiek może się zmienić i zadośćuczynić za wyrządzone krzywdy. Ale jak na razie działania dziennikarza zmierzają w dokładnie przeciwną stronę.

Tak, kariera Jakuba Dymka jest złamana. I wcale nie przez fałszywe oskarżenia, lecz przez jego obrzydliwe czyny. W wywiadzie bagatelizuje akty molestowania jako „chamstwo”, przeprasza za nie, ale stwierdza, że przecież nie jest gwałcicielem! Cóż, tak się składa, że zgwałcenie to „zmuszenie drugiej osoby do obcowania płciowego, poddania się innej czynności seksualnej lub wykonania takiej czynności przez jedną lub wiele osób, posługujących się siłą fizyczną, przymusem, nadużyciem władzy, podstępem lub wykorzystujących niemożność wyrażenia świadomej zgody przez daną osobę. Sprawca zgwałcenia nazywany jest gwałcicielem.”

W przeciwieństwie do tego, co twierdzi oskarżony publicysta, granica między gwałtem a molestowaniem jest płynna i jest jedynie różnicą stopnia. Nie można jednak powiedzieć, że nie istnieje, zastanówmy się więc, co wiemy o tym najpoważniejszym zarzucie. Autorki tekstu piszą o Jakubie Dymku w ten sposób: „Zdarzało mu się macać ukradkiem kobiety, gdy jego partnerka na chwilę odwracała spojrzenie. Przy stole, w towarzystwie znajomych, pokazywać środkowy palec niedługo po tym, jak jedna z nas odmówiła mu seksu. […] na widok kobiet reaguje słowami „będzie ruchane”. Jeśli jednak “ruchane nie jest” – w towarzystwie krytykuje ich pracę i sugeruje brak talentu.” Jak oceniamy prawdopodobieństwo, że mężczyzna opisany w ten sposób nie wymusiłby stosunku seksualnego, gdyby był pewien, że ujdzie mu to na sucho? Podkreślmy, że skrzywdzonych przez niego kobiet jest kilka i wiele z opisanych w artykule sytuacji miało miejsce przy świadkach.

Jakub Dymek przedstawia jednak argumenty mające świadczyć o tym, że stosunek, o którym pisze Dominika Dymińska, był konsensualny. Stwierdza, że niedługo po nim zostali parą, że pisarka była w nim autentycznie zakochana, o czym ma świadczyć list miłosny do niego, który dopiero po zerwaniu został usunięty z jej przygotowywanej książki. Czy można wejść w związek ze swoim gwałcicielem i pisać do niego listy miłosne? Dymek pisze, że Dymińska ma za sobą inne traumatyczne seksualne przeżycia. Publiczne wyciąganie intymnych faktów dotyczących byłej partnerki jest podłym posunięciem, ale jeśli to prawda, to w zupełności wyjaśnia to, dlaczego weszła ona w taką relację. Psychologowie zajmujący się traumami są bowiem zgodni co do tego, że ofiary mają potem skłonność do powtarzania patologicznych, krzywdzących je wzorców relacji.

Ale żeby zrozumieć, dlaczego Dominika Dymińska została dziewczyną swojego gwałciciela, nie musimy wcale przyjmować tezy o jej wcześniejszych traumach. Kultura gwałtu skłania bowiem kobiety, żeby bagatelizowały doznaną przemoc i same się o nią obwiniały. Była pijana, sama go zaprosiła – może to po prostu jej wina? On też był pijany – czy to, że nie słuchał protestów, nie znaczy jedynie, że tak bardzo mu na niej zależy? To właśnie w naszej kulturze słyszą ofiary przestępstw seksualnych, dlatego nie powinno nas dziwić, że internalizują taki przekaz i nie potrafią nazwać gwałtu gwałtem. Czasami dopiero po kilku latach po wyjściu z toksycznej relacji, po usłyszeniu historii innych kobiet skrzywdzonych przez tego samego mężczyznę są w stanie nazwać po imieniu to, co im zrobiono.

Ale powtarzające się w dyskusjach dotyczących tej sprawy pouczenie, że z oskarżeniami o gwałt to się idzie na policję, a nie pisze teksty nie poparte żadnymi dowodami, jest wyrazem obłudnej złej wiary nie tylko dlatego, że nie uwzględnia kulturowej presji utrudniającej rozpoznanie przemocy seksualnej. Tak z ręką na sercu – która z pań poszłaby na policję w naszym kraju zgłaszać gwałt, którego dokonał w jej własnym mieszkaniu jej znajomy? Jeśli policja potrafi pytać o długość spódnicy kobietę zgwałconą na ulicy przez obcego, jak oceniamy szanse, że nie zbagatelizowałaby takiego doniesienia? Że nie skończyłoby się to jedynie tym większą traumą?

I jakiego rodzaju niezbitych dowodów, że stosunek seksualny nie był konsensualny, oczekiwalibyśmy w tej sytuacji? Czy naprawdę kobieta ma prawo zgłosić gwałt, tylko jeśli była na tyle przezorna, że zainstalowała w mieszkaniu kamery? Albo zaprosiwszy kolegę do domu miała w kieszeni stale włączony dyktafon? Gwałty dokonane przez sprawcę znanego ofierze (a tak jest w przypadku większości gwałtów) to zwykle sprawa „słowo przeciwko słowu”. Ale jeśli wnioskujemy, że w takim razie nic się tu nie da udowodnić, to znaczy, że zakładamy, że słowo mężczyzny z definicji waży więcej. Owszem, tak właśnie się przyjmuje w naszej kulturze i jest to jeden z elementów kultury gwałtu, o której piszą autorki listu solidaryzującego się z oskarżycielkami Dymka i Wybieralskiego.

I właśnie w takim sensie rozumiałabym ich wezwanie, żeby trzymać stronę kobiet. Nie chodzi o to, że kobiety są z natury moralnie lepsze i nigdy nie zdarza się, żeby kłamały czy fałszywie oskarżały. Chodzi o to, żeby dać im dodatkowy kredyt zaufania jako przeciwwagę dla obecnej w naszej kulturze tendencji do dewaluowania świadectw kobiet i do automatycznego przywiązywania większej wagi do słów mężczyzn. Ale w tej konkretnej sytuacji myślę, że wystarczy po prostu dokładniej przyjrzeć się publicznie znanym faktom. Mnie osobiście zarysowany tutaj układ dostępnych danych i towarzyszących im znaków zapytania skłania do tego, żeby dać wiarę autorkom tekstu „Papierowi feminiści”, nawet bez dodatkowego kredytu zaufania.

A jak Państwo rozwiązują te wątpliwości? Bo milcząc też zajmujemy jakieś stanowisko: na komfort neutralności nie możemy sobie w tym przypadku pozwolić.